گرچه از زمانهای قدیم ارتباط بین شغل و سلامت شاغل شناخته شده بود (سلامت شغلی در میط کار) اما در گذشته اقدام کافی برای حفاظت نیروی کار در مقابل خطرات شغلی صورت نمی گرفت.
مطالعه شرایط کار در معادن طلا و سرب در عهد باستان نشان میدهد که توجهی به وضعیت سلامت شاغل وجود نداشته یا بسیار کم و ناکافی بوده است.
حکومتها هیچگونه توجهی به وضعیت محیط کار نداشته اند و در بسیاری از موارد از زندانیان و بردگان در کارهای سخت مانند استخراج معادن استفاده میکرده اند.
بتدریج شرایط حاکم بر کار دگرگون شد و افراد به اندیشه حفاظت از خود افتادند و حکومتها و کارفرمایان در صدد حفظ و تامین سلامت نیروی کار برآمدند.
با گسترش این رویه ؛ با همت و پیگیری دانشمندان علاقه مند به این عرصه ، کم کم شرایط برای کارگران خیلی بهتر شد.
اهداف سالم نگهداشتن محیط کار
بر اساس تعریف کمیته مشترک سازمان بهداشت جهانی و سازمان بین المللی کار تامین ؛ حفظ و ارتقای سطح سلامت جسمانی وروانی واجتماعی کارکنان در هر پیشه ای که هستند؛ پیش گیری از بیماری ها و حوادث ناشی از کار انتخاب کارگران یا شاغلین برای محیط یا شغلی که از نظر جسمانی و روانی توانایی انجام آن کار را داشته باشد؛ طب کار برای تطابق بین نوع کار با شرایط کارگر روشهای علمی مطمئنی دارد که کارفرمایان می توانند با مشاوره از مراکز طب کار بدرستی مطابق با حرفه خود کارمندی انتخاب کنند که بهره وری بیشتری داشته باشند.
به عبارت دیگر تطبیق کار با انسان و در صورت عدم امکان تطبیق انسان با کار قطعا در آینده نه فقط برای کارگر مشکلاتی سلامتی بوجود میآید بلکه کارفرما هم مسئول خواهد بود.
عوامل زیان آور محیط کار
عوامل زیان آور محیط کار به دسته های زیر تقسیم میشوند:
عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار
عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار
عوامل زیان آور ارگونومیکی محیط کار
عوامل زیان آور بیولوژیکی محیط کار
عوامل زیان آور مکانیکی محیط کار
عوامل زیان آور روانی محیط کار
عوامل فیزیکی زیان آور محیط کار
این عوامل کمیت های فیزیکی هستند که در محیط کار وجود دارند .خصوصیات این عوامل از قوانین مربوط به خود در علم فیزیک پیروی می کند.این عوامل به نوبه خود میتوانند آثار زیان بار و گاه برگشت ناپذیری بر روی شاغلین در معرض بگذارند. این عوامل عبارتند از :
صدا
روشنایی
ارتعاش
گرما
سرما
پرتوهای یونیزان و غیر یونیزان
فشار
و …
عوامل شیمیایی زیان آور محیط کار:
در بر گیرنده تمام مواد اولیه؛ مواد خام؛ مواد بینابینی و همچنین فرآورده های اصلی که درصنعت بکار رفته ویا تولیدمی شوند می باشد. ممکن است جامد ؛ مایع ؛یا گاز بوده و یا طبیعی یا مصنوعی باشند و دارای منشا آلی یا معدنی و یا گیاهی و حیوانی باشند.
عوامل ارگونومیکی زیان آور محیط کار:
وضعیت نامطلوب بدن در حین کار، فشار وارد شده بیش از حد به یک اندام خاص،ابزار کار نامناسب؛نوبت کاری؛ عدم تطابق کاربا انسان ونبود تناسب جسمی و روحی انسان و کار است.
عوامل بیولوژیکی زیان آور محیط کار:
عوامل بیولوژیکی شامل موارد زیر است
ویروس ها، باکتری ها؛ انگلها؛ ریکتزیاها و قارچها
عوامل مکانیکی محیط کار:
عوامل مربوط به ماشین آلات مانند عمر،نحوه استقرار،حوادث شغلی؛عدم توجه به دستورالعمل سازنده ماشین؛خرابی دستگاه؛ استفاده از ماشین برای کاری که به منظور آن ساخته نشده است.
عوامل زیان آور روانی محیط کار:
کلیه عواملی که می توانند سلامتی ذهنی و روانی شاغل را به خطر اندازند.مانند عدم امنیت شغلی؛عدم درآمد کافی و فشار های روانی محیط کار می باشد.
تمامی موارد دارای استاندارد هایی هستند که باید در محیط کار این استانداردها بصورت قانونی رعایت شود و با معاینات دوره ای که از کارگران به عمل می آید میتوان بازخورد رعایت این استاندارها را گرفت و با خیالی آسوده در محیط کار خود کار کنند.
حدود مجاز مواجهه شغلی در ایران
حد مجاز شغلی شناخته شده در ایران در حال حاضر OEL است که مخفف عبارتOccupational Exposure Limits است که در ابتدادر سال ۱۳۷۴ تهیه و در سال۸۰ مورد تجدید نظر قرارگرفت.
کمیته تدوین حدود مجاز مواجهه شغلی کتاب « حدود مجاز مواجهه شغلی » را هر دو سال یکبار مطابق با مقتضیات معیارها و اولویت هاي کشوري مورد تجدید نظر قرار میدهد.
به نظر میرسد اگر شاغلین روزانه ۸ ساعت و ۴۰ ساعت کار هفتگی با حدود اعلام شده مواجهه داشته باشند براي یکدوره کاري سلامت آنان تأمین میگردد.
حدود مجازمواجهه شغلی با عوامل شیمیایی در سه گروه:
۱) متوسط وزنی – زمانی
۲)حد مواجهه شغلی کوتاه مدت
۳) حد مجاز مواجهه سقفی
ارائه شده است .
متوسط غلظت مجاز ماده شیمیایی در ۸ ساعت کار روزانه و ۴۰ ساعت کار در هفته مشروط بر آنکه فاصله زمانی بین پایان ۸ ساعت کار و شروع مجدد آن کمتر از ۱۶ساعت نباشد، در این مدت با همان مواد شیمیایی یا عوامل تشدید کننده اثرات آنها مواجهه نداشته باشد. در این صورت گمان میرود دستگاههاي دفاعی بدن بتوانند سموم حاصل از ۸ ساعت کار را دفع و یا بوسیله پدیده هاي بیولوژیکی خنثی نمایند. حد مجاز مواجهه میانگین وزنی – زمانی ۱۵ دقیقه اي با یک عامل شیمیایی است که در هیچ زمانی از یک شیفت کاري نباید غلظت آن عامل از این حد بیشتر باشد. براي آن دسته از مواد شیمیایی توصیه شده است که علاوه بر اثرات سمی مزمن داراي اثرات حاد شناخته شده نیز هستند، این دوره زمانی مواجهه ۱۵ دقیقه اي میتواند حداکثر تا ۴ مرتبه در طول ۸ ساعت کار مداوم تکرار شود ،فاصله بین دو دوره ۱۵ دقیقه اي نبایستی کمتر از ۶۰ دقیقه باشد.